کتاب حاضر مجموعه‌ای از روایت‌های مستند از تجارب نویسنده آن در اجرای پروژه‌های مشاوره‌ای، تحقیقاتی و مربی گری در برخی از سازمان‌های ایرانی است. این تجارب در قالب مطالعات موردی کوتاهی برای یادگیری رفتار سازمانی نوشته شده‌اند. امروزه استفاده از چنین روشی در کتب درسی رفتار سازمانی رایج است. مطالعات موردی ارائه شده در کتاب حاضر به دلیل اینکه در سازمان های ایرانی اتفاق افتاده‌اند و به زبان فارسی نگارش شده‌اند ممکن است برای خیلی از مدیران و دانشجویان مدیریت قابل توجه باشند. موضوعاتی نظیر خطاهای ادراکی، کار تیمی، مدیریت و رهبری تغییر، مدیریت تعارض و رهبری سازمانی از جمله زمینه‌هایی هستند که در این کتاب مورد توجه بوده‌اند. در انتهای این مطالعات موردی سوالاتی برای تحلیل خواننده قرار داده شده است تا از طریق پاسخگویی به آنها قابلیت‌های تحلیلی در به کارگیری دانش موضوعاتی از علم رفتار سازمانی در عمل افزایش یابد. به علاوه، در انتهای هر کدام از این موارد، راهنمای نحوه پاسخگویی به سوالات و منابعی برای مطالعه پیشنهاد شده‌اند.
20 روایت از تجارب سازمان‌های ایرانی
استفاده از روش مطالعات موردی یکی از روش‌های شناخته شده و پر استفاده در آموزش مدیریت است. ایجاد شرایطی برای بهکارگیری دانش نظری در موقعیتهای عملی و افزایش توان تحلیلی فراگیران از مزایای استفاده از این روش محسوب می‌شود. امروزه مطالعات موردی متنوعی، برگرفته از کتب آموزشی به زبان انگلیسی یا ترجمه آنها در دانشکدههای مدیریت و کار و کسب کشور استفاده می‌شود که اغلب مورد استقبال دانشجویان و مدیران حاضر در دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی مدیریت قرار میگیرد. اما به نظر میرسد بسیاری از دانشجویان و مدیران، علاقهمند به مطالعه و تحلیل مطالعات موردی حاصل از تجارب به دست آمده در سازمان‌های ایرانی و به زبان فارسی هستند.
مطالعات موردی ارائه شده در کتاب حاضر با هدف استفاده در دروس، دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی مرتبط با حوزهی رفتار سازمانی و برای به کارگیری دانش تحلیلی در زیرشاخه‌ها و حوزه‌های مرتبط دیگر شامل رهبری سازمانی، مدیریت منابع انسانی و رهبری تغییر است. کتاب حاضر حاصل مستند نمودن برخی از تجارب مشاوره‌ای، مربی‌گری، تحقیقاتی و همچنین مشاهدات تجربی اینجانب در قالب مطالعات موردی آموزشی است که با شیوه داستانی و روایتی به نگارش در آمده‌اند. الگوی نگارشی و شیوه طرح موضوعات با توجه به مطالعات موردی در حوزه رهبری سازمانی که گری یوکل در کتاب رهبری سازمانی مورد استفاده قرار داده است، انتخاب شده است. مشابه رویکرد نگارشی به کار گرفته شده توسط یوکل، در این کتاب نیز مطالعات موردی با اندازه نسبتاً کوتاه و متوسط اما با تمرکز بر تعاملات عمیق انسانی به صورت داستانی نوشته شده است. این مطالعات موردی بر خلاف برخی دیگر از مطالعات موردی تحریر شده در رشته‌های دیگر مدیریت، دارای اطلاعات مالی و کمّی اندکی است. اما در مقابل، برای این موارد تشریح خوب و کوتاهی از تعاملات انسانی مطرح شده است. امیدوارم ثبت این تجارب در قالب آموزشی برای تقویت یادگیری فراگیران در این حوزه‌ها مفید واقع شود.
نکته‌ای مهم و قابل توجه این است که گر چه این مطالعات موردی بر اساس واقعیات تهیه شده‌اند، اما کلیه اسامی به کار رفته در این مطالعات موردی آموزشی کاملاً غیر واقعی است و سعی گردیده تا حد امکان اطلاعات ارائه شده در هر کدام از مطالعات موردی، موجب شناسایی سازمان‌های‌های مورد اشاره نشود. هر چند در برخی کشورها، مطالعات موردی با اسامی واقعی شرکت‌ها و افراد منتشر می‌شوند، اما به دلیل وجود برخی حساسیت‌هایی احتمالی در استفاده از این روش آموزشی در ایران، از اعلام اسامی واقعی شرکت‌ها و افراد پرهیز شده است. همچنین نحوه بیان مطالب به‌گونه‌ای عمومی‌تر انجام شده است تا بتوان از آن در تحلیل سازمان‌های مشابه هم استفاده کرد.
انسان‌هایی که در این داستان‌ها نقش آفرین هستند گاه در جستجوی معنا در خود و گاه در بیرون هستند و تلاش‌های خود را معطوف به دستاوردهایی می‌کنند که ممکن است برای آنها گاه موفقیت و گاه شکست به همراه داشته باشد. در برخی از این داستان‌ها، مدیران و رهبرانی سازمانی معرفی شده‌اند که توانسته‌اند با هوشیاری درباره خود و دیگران مسیری برای اعتلای سازمان خود تدارک کنند. در مقابل رهبران سازمانی دیگری هم هستند که با بی‌توجهی به انسان‌ها و اهمیت کیفیت روابط انسانی خود، موجبات شکست و گاه تصمیماتی غیر اخلاقی را فراهم کرده‌اند.
متون تهیه شده برای این مطالعات موردی گاه کوتاه هستند و ممکن است ساده به نظر برسند. اما در حوزه‌های انسانی حتی تجربیات بسیار ساده را اگر با دیدی عمیق و تحلیلی مبتنی بر نظریه‌ها و رویکردهای معرفتی مختلف بررسی کنیم، بسیار پیچیده خواهند بود و حتی گاهی همراه با تناقضاتی برای حل مسایل مرتبط با آنها است. همچنین سعی شده است که حداقل اطلاعات لازم برای تحلیل هر یک از مطالعات موردی و پاسخگویی به سؤالاتی که در انتهای آنها مطرح شده است در متن مطالعه موردی مربوطه ارائه شود. اما ممکن است در برخی موارد، پاسخگویی کامل به سؤالات مطرح شده نیاز به اطلاعات بیشتری داشته باشد که در متن مطالعه موردی به آنها اشاره نشده باشد. در این شرایط پیشنهاد میگردد با در نظر گرفتن فرضیاتی، با توجه به اطلاعات موجود، به سؤالات پاسخ داده شود.
در پایان هر مطالعه موردی علاوه بر ارائهی راهنماییهایی برای پاسخ به سوالات، منابعی مانند کتب درسی، کتب تحقیقاتی و مقالات تحقیقاتی نیز معرفی گردیدهاند که مطالعه آنها برای پاسخگویی به مطالعات موردی مطرح شده می‌تواند بسیار راهگشا باشد. برای استفاده از این مطالعات موردی در کلاسها پیشنهاد می‌شود که قبل از طرح آنها در کلاس، فراگیران از قبل آنها را مطالعه نمایند و درباره پاسخ سؤالات اندیشیده باشند. تشکیل تیمهایی در کلاس و انجام بحث گروهی درباره پاسخها و مقایسه آنها با یکدیگر می‌تواند بسیار مفید باشد. پیشنهاد میگردد در پایان هر جلسه آموزشی، مدرسین محترم پاسخها را مقایسه و جمع‌بندی کنند.
ترتیب این مطالعات موردی به اینگونه است که از مباحث پایه‌ای و ساده تر و عمدتاً در سطح تحلیل فردی آغاز شده‌اند و به تدریج با افزایش پیچیدگی وارد تجاربی در سطح گروهی و سازمانی شده‌اند. این ترتیب تا حدی متناسب با ساختار اغلب کتب درسی رفتار سازمانی است که به ترتیب در سطوح فردی، گروهی و سازمانی مباحث علمی و تجربی این حوزه تخصصی را به فراگیران عرضه می‌کنند. از این رو تا حد خوبی قابل انطباق با کتب درسی این حوزه تخصصی است. گر چه تلاش شده است تا مباحث اصلی این حوزه پوشش داده شوند، اما هنوز مباحثی وجود دارند که در این مطالعات موردی مدّ نظر نبوده‌اند و امیدوارم در آینده با نگارش تجارب جدیدتری، موضوعات مهم دیگری نیز به این مجموعه افزوده شود.
